Onderzoekers en sanctierechtadvocaten waarschuwen dat Nederlandse internetproviders en socialemediaplatforms de Europese sanctiewetgeving tegen Rusland niet volledig naleven. Ondanks duidelijke regels die sinds 2022 van kracht zijn, blijken veel Russische mediakanalen en accounts nog altijd toegankelijk binnen de Europese Unie.
Providers reageren pas na vragen
Na vragen van Nieuwsuur verwijderden KPN, VodafoneZiggo en Odido alsnog enkele websites, waaronder de livestream van het Russische legerkanaal en de site van Russia Today. Het optreden volgde pas nadat er expliciet aandacht voor werd gevraagd. Volgens sanctierechtadvocaat Yvo Amar is het duidelijk waarom deze maatregelen noodzakelijk zijn: “Het doel is aan de ene kant voorkomen dat Russische propaganda in Europa wordt uitgezonden, en aan de andere kant het bestraffen van Rusland.”
De Europese Commissie benadrukt dat de sancties gelden voor alle vormen van distributie: van televisie en satelliet tot sociale media en websites. Toch blijkt het naleven van die regels in de praktijk ingewikkeld.
Websites vaak bereikbaar
Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat gesanctioneerde Russische websites in veel gevallen gewoon bereikbaar blijven. Onderzoeker Niels ten Oever ziet daar een duidelijk probleem: “Veel internetserviceproviders in Europa houden zich op dit moment niet aan Europese wetgeving.”
Ook internationaal komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Pablo Maristany de las Casas van ISD Global onderzocht providers in zes EU-lidstaten. Zijn conclusie: minder dan een kwart van de gesanctioneerde websites werd daadwerkelijk geblokkeerd. Daarmee ontstaat er een lappendeken van handhaving binnen de EU.
Actieve accounts op sociale media
Niet alleen internetproviders laten steken vallen. Ook grote socialemediabedrijven handhaven de sancties onvoldoende. NGO’s Alliance4Europe en Science Feedback telden vorig jaar bijna 800 gesanctioneerde Russische en Belarussische accounts die samen tientallen miljoenen volgers bereiken.
Een voorbeeld is het YouTube-kanaal van Arkady Mamontov, een presentator van staatszender Rossiya. Zijn kanaal telt bijna een half miljoen volgers en bevat onder meer een propagandafilm over de Russische oppositie die miljoenen keren is bekeken. Toch staat Mamontov op de Europese sanctielijst, wat volgens sanctierechtadvocaat Heleen over de Linden betekent dat “er op geen enkele wijze zaken mag worden gedaan met hem: niet direct, en niet indirect.”
Google, eigenaar van YouTube, wilde tegenover Nieuwsuur geen reactie geven op vragen hierover. Dat zorgt voor verbazing onder juristen: “Je zou denken dat socialemediaplatforms of internetproviders dit gewoon kunnen stopzetten,” zegt Amar.
Handhaving blijft achter
Het gebrek aan effectieve handhaving is volgens critici het grootste probleem. Europarlementariër Bart Groothuis (VVD) wijst op een opvallend verschil: “Bij piraterij, zoals het illegaal verspreiden van films, wordt heel effectief gehandhaafd. Hierbij is dat een stuk minder. Dat ondermijnt de doelstellingen van de sancties.”
Het ministerie van Buitenlandse Zaken stelt dat iedereen, ook providers, zich aan de wet moet houden. Sanctierechtadvocaat Amar legt uit dat de handhaving nu via het strafrecht loopt, wat vaak omslachtig is. Een nieuwe sanctiewet, die boetes mogelijk maakt zonder direct een strafrechtelijk traject, ligt momenteel ter beoordeling bij de Raad van State.
Juridische weerstand
Niet alle betrokken partijen accepteren de sancties zonder protest. Een groep kleinere providers en de Nederlandse journalistenbond stapten eerder naar de rechter om de maatregelen aan te vechten. Zij vinden dat de regels botsen met het principe van een open internet en de vrijheid van meningsuiting. De rechter ging daar niet in mee, waardoor de sancties onverminderd van kracht blijven.
De toezichthouder ACM benadrukte daarbij dat de sancties juridisch niet in strijd zijn met de regels voor netneutraliteit. Toch constateren zowel onderzoekers als politici dat de praktische uitvoering nog verre van waterdicht is.
Technische uitdagingen
Volgens providers is het blokkeren van websites niet altijd eenvoudig. Internetadressen veranderen regelmatig, waardoor blokkades omzeild kunnen worden. Ook worden er voortdurend nieuwe sites opgezet. Dat maakt de handhaving technisch complex en arbeidsintensief.
Toch wijzen onderzoekers erop dat er in andere sectoren wél manieren zijn gevonden om effectief op te treden. Zo worden illegale streamingdiensten vaak snel offline gehaald. Critici vinden dat dezelfde middelen ook zouden kunnen worden ingezet tegen gesanctioneerde Russische media.
Oproep tot Europees loket
Europarlementariërs pleiten voor betere ondersteuning van bedrijven die de sancties moeten uitvoeren. Groothuis pleit voor een centraal Europees loket waar juridische, financiële en technologische kennis wordt gebundeld. Bedrijven zouden daar terecht moeten kunnen met vragen over de interpretatie en toepassing van de regels.
Zijn collega Thijs Reuten (GroenLinks-PvdA) wijst op het bredere probleem: “Het ontduiken en omzeilen van sancties is helaas wijdverspreid. EU-lidstaten moeten door de Europese Commissie worden aangesproken op het onvoldoende aanpakken van dit soort praktijken.”
Toekomst van de sanctiewetgeving
Of de nieuwe sanctiewet in Nederland het verschil gaat maken, moet nog blijken. Feit is dat de druk op providers en platforms toeneemt. Zowel juristen, onderzoekers als politici dringen aan op meer daadkracht. Zolang websites en accounts van gesanctioneerde partijen bereikbaar blijven, ondermijnt dat volgens hen de geloofwaardigheid van de Europese aanpak.
Bron: NOS
