Nederland kiest: de vooravond van 29 oktober

Nog maar enkele dagen scheiden Nederland van de stembusgang op woensdag 29 oktober 2025. Wat begon als een kabinetscrisis over asielbeleid groeide uit tot een politieke strijd die de richting van het land voor jaren zal bepalen. De val van het kabinet-Schoof bracht niet alleen een vervroegde verkiezing, maar ook een fundamentele heroriëntatie: hoe wil Nederland verder, en met wie?

De toon van de campagne weerspiegelt die onzekerheid. Waar in eerdere verkiezingen één of twee partijen duidelijk de boventoon voerden, lijkt het politieke landschap dit keer versnipperder dan ooit. De koppositie in de peilingen is in handen van de PVV, maar de afstand tot de achtervolgers is smal, en de groep zwevende kiezers groter dan in lange tijd. Daardoor lijkt niets nog vast te staan.

Peilingen tonen voorsprong, maar ook twijfel

De meest recente PeilingWijzer laat zien dat de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders nog steeds de grootste partij is, met een verwachte zetelrange van grofweg 31 tot 35 zetels. Toch is die voorsprong kleiner geworden dan in de eerste weken van oktober.

Het CDA volgt op korte afstand, geschat tussen 22 en 26 zetels. De combinatie GroenLinks–PvdA schommelt rond de 21 tot 25 zetels, en D66, dat langzaam herstelt na een moeizame start, zit inmiddels in de bandbreedte van 13 tot 17 zetels. De VVD — jarenlang de natuurlijke machtsfactor — zakt verder terug en lijkt nu tussen de 12 en 16 zetels te blijven hangen.

Onderzoekers wijzen erop dat die cijfers vooral een momentopname zijn. Een groot deel van de kiezers geeft aan de keuze nog niet definitief te hebben gemaakt. In sommige onderzoeken zegt bijna de helft van de ondervraagden dat de uiteindelijke beslissing pas in het stemhokje valt. Het maakt de komende dagen cruciaal: een verschuiving van enkele procentpunten kan de rangorde volledig veranderen.

De grote spelers in de slotfase

De PVV weet haar achterban vast te houden met een sterke nadruk op immigratie, veiligheid en bestaanszekerheid. Dat levert de partij een trouwe kern op, maar ook een strategisch dilemma. Zelfs als de PVV de grootste wordt, blijft de vraag met wie ze kan regeren. Veel partijen sluiten samenwerking formeel uit, al klinkt bij sommige partijen steeds vaker de nuance dat “uitsluiten” niet hetzelfde hoeft te betekenen als “niet praten”.

Bij het CDA is het tij opmerkelijk gekeerd. Lijsttrekker Henri Bontenbal heeft met een campagne gericht op degelijkheid, regionale binding en een ‘nuchtere koers’ aansluiting gevonden bij kiezers die stabiliteit zoeken. De partij, die jarenlang worstelde met interne verdeeldheid, laat weer tekenen van herstel zien en lijkt opnieuw relevant als mogelijke regeringspartij.

D66 probeert in de laatste fase van de campagne de lijn van Rob Jetten te versterken: optimistisch, pro-Europa en bestuurlijk verantwoordelijk. De partij zet vooral in op thema’s als onderwijs, klimaat en innovatie, met de boodschap dat vooruitgang alleen mogelijk is met samenwerking. Na een dip eerder dit jaar lijkt D66 langzaam uit het dal te klimmen.

De VVD daarentegen staat voor een ingewikkelde opgave. Onder leiding van Dilan Yeşilgöz probeert de partij de rol van stabiele machtsfactor te behouden, maar dat blijkt lastig in een tijd waarin kiezers vooral verandering lijken te willen. De partij waarschuwt dat Nederland zonder de VVD “het politieke midden verliest”, maar dat argument lijkt tot nu toe beperkt effect te hebben.

Tegelijkertijd probeert GroenLinks–PvdA onder leiding van Frans Timmermans de linkse kiezers te verenigen. De partij positioneert zich als sociaal alternatief voor de harde toon op rechts, met nadruk op klimaatbeleid, zorg, betaalbare woningen en de publieke sector. Toch is de campagne van Timmermans niet zonder risico: zonder de VVD als dominante tegenstander is het moeilijker om de linkse achterban te mobiliseren.

De formatie in het vooruitzicht

Wie de verkiezingen wint, staat nog niet automatisch aan het hoofd van het volgende kabinet. De formatie zal, zo is de verwachting, opnieuw een complex en tijdrovend proces worden. Op papier lijkt een centrumrechts blok van PVV, VVD, JA21 en BBB mogelijk, maar zulke combinaties roepen meteen vragen op over stabiliteit en internationale geloofwaardigheid.

Een bredere variant, waarbij ook het CDA aanschuift, zou bestuurlijk steviger zijn, maar dwingt de PVV onvermijdelijk tot compromissen. Aan de andere kant lonkt een centrumlinkse optie rond GroenLinks–PvdA, D66, CDA en mogelijk de ChristenUnie. Die combinatie zou meer gericht zijn op duurzaamheid, koopkracht en hervorming van het zorgstelsel, maar mist mogelijk een duidelijke meerderheid.

Kortom: geen enkel kamp lijkt verzekerd van een makkelijke meerderheid. En wie ook de grootste wordt, zal moeten onderhandelen over de grenzen van de eigen overtuiging.

De laatste dagen van de campagne

De laatste week voor de verkiezingen is traditioneel de spannendste. Lijsttrekkers trekken van provincie naar provincie, schuiven aan bij regionale debatten en voeren gesprekken met kiezers die nog twijfelen. De toon is soms fel, maar de nadruk ligt dit keer opvallend vaak op samenwerking in plaats van op strijd.

Zo benadrukte Yeşilgöz dat “de verschillen helder zijn, maar dat het land wel bestuurd moet worden”. Bontenbal pleitte voor “een politiek van het midden” en Jetten sprak over “het herstel van vertrouwen in de overheid”. Wilders hield zijn boodschap eenvoudig: “Nederland eerst, en eindelijk luisteren naar gewone mensen.”

In veel gemeenten wordt ondertussen hard gewerkt aan de organisatie van de verkiezingen. Gemeenten melden dat de opkomst mogelijk hoger kan liggen dan bij eerdere verkiezingen, mede doordat veel mensen aangeven “toch te willen gaan stemmen, ondanks twijfel”. De exitpoll van Ipsos, die woensdagavond direct na sluiting van de stembureaus wordt gepresenteerd, zal de eerste indicatie geven van hoe het land gestemd heeft. Toch blijft het slechts een steekproef — de officiële telling volgt pas later die avond en in de dagen erna.

Een keuze met gevolgen

De inzet van deze verkiezing is groter dan de vraag wie premier wordt. Na jaren van politiek wantrouwen, stijgende kosten en discussies over bestaanszekerheid zoeken veel Nederlanders naar geloofwaardig leiderschap. Tegelijk is er scepsis: kan de politiek nog echt leveren wat ze belooft?

Voor rechts ligt de uitdaging in het vertalen van electorale winst naar bestuurbaarheid. Voor midden- en linkse partijen ligt de taak in het overtuigen van kiezers dat samenwerking niet gelijk hoeft te staan aan zwakte. Wat deze verkiezing uitzonderlijk maakt, is dat de traditionele breuklijnen vervagen: niet meer links tegen rechts, maar hervormen tegen behouden, samenwerken tegen polariseren.

Woensdag als kantelpunt

Wanneer woensdagavond de stembureaus sluiten, begint het politieke spel pas echt. De exitpoll bepaalt het sentiment, maar de formatie zal de echte lakmoesproef zijn. Als de PVV de grootste blijft maar geen partners vindt, dreigt langdurige impasse. Als het midden erin slaagt een coalitie te vormen, betekent dat maanden van compromis en overleg.

Wat de uitslag ook wordt, deze verkiezing markeert een moment van heroriëntatie. Nederland staat niet alleen voor een nieuwe politieke samenstelling, maar voor de vraag of er nog draagvlak bestaat voor samenwerking en vertrouwen.

De campagne mag dan bijna voorbij zijn, de betekenis ervan reikt verder. De komende dagen bepalen niet alleen wie er wint, maar ook of het land daarna weer bestuurbaar blijkt.

In een tijd waarin politiek vertrouwen schaars is, kan één stem meer verschil maken dan ooit.

Bron: NOS