Nederland heeft gestemd, maar of het land er echt uit is, valt te betwijfelen. De verkiezingsuitslag van 29 oktober liet zien hoe diep de politieke verdeeldheid inmiddels reikt. Geen enkele partij wist een overtuigende meerderheid te behalen, waardoor het formatieproces uitloopt op een zoektocht naar evenwicht. De PVV komt als grootste uit de bus, terwijl D66, VVD, GroenLinks-PvdA en JA21 elkaar dicht op de hielen zitten. Dat betekent dat elke coalitie die straks gevormd wordt, per definitie een samenraapsel van ideologische tegenpolen zal zijn.
Voor ondernemers, investeerders en provincies is dat geen geruststellende gedachte. Zij hebben geen boodschap aan partijpolitieke spelletjes, maar aan voorspelbaar beleid. Economische groei en innovatie vragen om een stabiele koers — en juist die lijkt verder weg dan ooit.
Een politieke puzzel met economische gevolgen
De verkiezingen markeren een nieuw tijdperk van fragmentatie. Waar vroeger drie of vier partijen voldoende waren om tot een werkbare meerderheid te komen, lijkt het nu een ingewikkelde puzzel van compromissen te worden. De formatie zal draaien om het vinden van een wankel evenwicht tussen thema’s als lastenverlichting, begrotingsdiscipline, klimaat en sociale zekerheid.
Die combinatie is lastig, want de verschillen tussen de grootste partijen zijn fundamenteel. De PVV zet in op lagere lasten en een terughoudende overheid, terwijl partijen als D66 en GroenLinks-PvdA juist kiezen voor investeringen in onderwijs, duurzaamheid en innovatie. De VVD balanceert daartussen met een economisch pragmatisch profiel, en JA21 wil vooral minder regelgeving. Het gevolg is dat de kans op een heldere, consistente koers klein is.
Ondernemers in uiteenlopende sectoren voelen dat direct. Fiscale prikkels, subsidies, arbeidsmarktwetgeving — het zijn de fundamenten waarop bedrijven hun toekomstplannen bouwen. Zodra die fundamenten gaan schuiven, wordt investeren risicovol. Een ondernemer uit Groningen verwoordde het onlangs treffend: “We weten niet meer waar we aan toe zijn. De regels veranderen sneller dan wij kunnen plannen.”
De waarde van voorspelbaarheid
Economische groei draait niet alleen om cijfers, maar ook om vertrouwen. Dat vertrouwen komt voort uit voorspelbaarheid — een stabiele begroting, een duidelijke koers, een overheid die niet bij elk kabinet van richting verandert.
De afgelopen jaren is dat vertrouwen vaker onder druk komen te staan. De coronasteun, het stikstofdossier, de energiecrisis en het koopkrachtbeleid volgden elkaar in hoog tempo op. Voor het bedrijfsleven betekende het een achtbaan aan regelgeving en fiscale aanpassingen. Nu de politiek opnieuw versplinterd is, groeit de angst dat de komende coalitie vooral zal regeren met korte termijn-oplossingen in plaats van met een visie voor de toekomst.
Het probleem is niet dat partijen van mening verschillen – dat is gezond in een democratie. Het probleem is dat elk compromis vaak leidt tot beleid dat noch de ene, noch de andere kant echt tevredenstelt. De resultante is halfslachtig beleid: te voorzichtig om te hervormen, te onzeker om te investeren.
Regionale realiteit: Noord-Nederland tussen hoop en twijfel
In Noord-Nederland krijgt die onzekerheid een extra dimensie. De regio speelt een sleutelrol in de energietransitie, maar is tegelijk sterk afhankelijk van landelijke richting. Projecten rond waterstofproductie, windenergie, netverzwaring en woningbouw liggen klaar, maar vragen om stabiele afspraken tussen overheid en bedrijfsleven.
Provincies en gemeenten kunnen veel, maar zonder landelijke helderheid stokt de uitvoering. Dat zien we bij de aanleg van infrastructuur, bij de verduurzaming van bedrijventerreinen en bij woningbouwlocaties die wachten op investeringsbesluiten. Elke wijziging in Den Haag betekent opnieuw overleg, nieuwe aanvraagprocedures of verschoven deadlines.
Tegelijk laten Noord-Nederlandse ondernemers zien dat er ook veerkracht is. Lokale energiecoöperaties, bouwbedrijven en technische installateurs zoeken hun eigen weg. Ze vormen regionale coalities die niet wachten op Den Haag, maar vanuit eigen kracht investeren in innovatie. In een coalitie van contrasten lijkt dat misschien tegen de stroom in, maar het maakt de regio ook onafhankelijker.
De spanning tussen visie en pragmatiek
Het lastige van een politiek van contrasten is dat niemand het echt mis heeft. Nederland heeft zowel behoefte aan begrotingsdiscipline als aan investeringen in innovatie en duurzaamheid. Het probleem is dat elke koerswijziging een ander tempo vergt. Een partij die snelle economische groei wil, botst met een partij die de nadruk legt op klimaat of herverdeling.
In zo’n context is consistent beleid bijna onmogelijk zonder onderlinge afspraken over de lange termijn. Het bedrijfsleven vraagt niet om één bepaalde richting, maar om duidelijkheid. Als de komende coalitie erin slaagt om een horizon te formuleren van tien of twintig jaar, met herkenbare doelen en meetmomenten, dan kan ook een bont gezelschap van partijen werkbaar zijn. Maar als elk compromis leidt tot een kortstondige correctie, blijft de economie in de wachtstand.
Kansen voor wie durft te kiezen
Juist in tijden van politieke onzekerheid ontstaan nieuwe kansen voor ondernemers die flexibel en vooruitstrevend zijn. Bedrijven die hun strategie baseren op verschillende scenario’s – bijvoorbeeld door in te spelen op zowel een mogelijke lastenverlichting als op strengere milieueisen – bouwen veerkracht in.
Ook regionale samenwerkingen kunnen daarvan profiteren. Noord-Nederland heeft het voordeel van schaal en focus: er is ruimte om te experimenteren met duurzame bouw, waterstof en digitalisering zonder de druk van dichtbevolkte stedelijke regio’s. Wanneer het landelijk beleid wankelt, kan het Noorden zich profileren als stabiel alternatief – een proeftuin voor beleid dat elders nog in de steigers staat.
De oproep tot koersvastheid
Of de komende coalitie van contrasten succesvol wordt, hangt niet af van de ideologische kleur, maar van de bereidheid tot richting geven. Nederland heeft behoefte aan meer dan compromissen: aan consistentie. Aan beleid dat niet elk kwartaal verschuift met de politieke wind, maar standhoudt over meerdere kabinetten heen.
Voor ondernemers betekent dat helderheid over belastingen, lonen, investeringsaftrek en duurzaamheidseisen. Voor provincies en gemeenten betekent het zekerheid over langlopende projecten en financiering. En voor de samenleving als geheel betekent het vertrouwen dat de politiek niet alleen regeert voor de korte termijn, maar bouwt aan continuïteit.
De coalitie die nu gevormd wordt, zal verschillen moeten overbruggen, maar heeft ook de kans om een nieuw soort stabiliteit te brengen – één die niet voortkomt uit gelijkgestemdheid, maar uit gedeelde verantwoordelijkheid. Dáár ligt de uitdaging, en misschien ook de belofte, van deze verkiezingsuitslag.
Bronnen:
NOS | NU.nl | FD | CBS | PBL | EW Magazine | VNO-NCW
