Het aantal huishoudens dat langdurig kampt met terug te betalen toeslagen is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Uit onderzoek van de NOS, gebaseerd op cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Belastingdienst, blijkt dat de groep met openstaande toeslagenschulden sinds de coronaperiode bijna verdrievoudigd is.
In totaal moest de Dienst Toeslagen het afgelopen jaar 658.000 keer geld terugvorderen, omdat mensen achteraf te veel hadden ontvangen. Volgens de dienst ligt de oorzaak vooral bij het systeem zelf, dat als te complex wordt ervaren.
Toenemende schulden en verwarring over regels
Voor veel mensen is het toeslagensysteem nauwelijks te doorgronden. Zo herinnert Jeroen Sloot zich het moment dat hij een blauwe envelop met een terugvordering ontving. “Ik snapte er helemaal niets van. Het is niet te begrijpen waar je recht op hebt en of je dat dan later toch moet terugbetalen,” zegt hij.
Na een scheiding en een hersenbloeding raakte Sloot deels arbeidsongeschikt. Hij had recht op huurtoeslag, maar kreeg jaren later te horen dat hij te veel had verdiend – ook al leefde hij op bijstandsniveau. In totaal moest hij ruim 7000 euro terugbetalen. Alleen dankzij een erfenis wist hij een schuld te voorkomen.
Onbedoelde fouten leiden tot grote gevolgen
Ook Saskia Brandewijn kreeg onverwacht een terugvordering. Zij dacht dat een huurverlaging automatisch werd verwerkt, zoals dat eerder wel gebeurde bij een huurverhoging. “Het is niet te snappen dat je de ene keer niets moet doorgeven en de andere keer wel,” vertelt ze.
Door een posttraumatische stressstoornis werkt Brandewijn parttime en leeft ze rond het sociaal minimum. Toen ze bezwaar maakte, kreeg ze te horen dat het de verantwoordelijkheid van de ontvanger is om wijzigingen tijdig door te geven. “Mentaal was dit een enorme klap,” zegt Brandewijn, die vertelt dat het haar klachten verergerde.
Volgens de Landelijke Cliëntenraad komen dit soort situaties vaker voor. Voorzitter Fatma Koser Kaya noemt het systeem te streng: “Mensen maken één klein foutje en het krijgt verwoestende gevolgen. Het kan iedereen gebeuren, dit systeem vraagt veel te veel van je.”
Complex systeem en groeiende druk
De Dienst Toeslagen wijst erop dat er steeds meer geld door het systeem stroomt: vorig jaar ging het om 21 miljard euro, bijna een verdubbeling in tien jaar tijd. Bovendien werden tijdens de coronaperiode veel terugvorderingen tijdelijk stopgezet, waardoor schulden opstapelden.
Volgens onderzoeker Olaf Simonse van de Universiteit Leiden leidt financiële stress tot een tunnelvisie. “Onder financiële stress kunnen mensen slechter logisch vooruit denken en niet goed voor zichzelf zorgen,” legt hij uit. “Dat leidt tot slechte gezondheid, productiviteitsverlies en depressies. De economische schade voor de maatschappij is aanzienlijk.”
Pogingen tot verbetering blijven beperkt
Om verdere problemen te voorkomen, voert de overheid al enkele jaren campagnes die mensen aansporen hun gegevens regelmatig te controleren. Ook worden experimenten uitgevoerd waarbij de kinderopvangtoeslag automatisch wordt aangepast als er te veel is uitgekeerd. Daarnaast werkt de fiscus met ervaringsdeskundigen zoals Saskia Brandewijn om inzicht te krijgen in waar het fout gaat.
Toch worden deze initiatieven door betrokkenen gezien als tijdelijke oplossingen. In Den Haag klinkt breed de roep om het toeslagenstelsel grondig te hervormen. Verschillende politieke partijen willen het systeem volledig afschaffen of samenvoegen tot één overzichtelijke regeling.
Bron: NOS
