Een aanzienlijk deel van de verdachten in politieverhoren kampt met een licht verstandelijke beperking, blijkt uit recent onderzoek van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Toch wordt deze kwetsbaarheid vaak niet herkend, met mogelijke gevolgen voor de betrouwbaarheid van verklaringen en de rechtspositie van de betrokkenen.
Moeilijk te herkennen in de verhoorkamer
Volgens criminoloog Robin Kranendonk, verbonden aan het NSCR en de Politieacademie, is het lastig om deze groep te identificeren. “Waar ik het meest van opkeek, is hoe ontzettend lastig het is om deze groep te herkennen. Om de juiste vragen te stellen en deze mensen de kans te geven hun verhaal te doen.”
Mensen met een licht verstandelijke beperking, met een IQ tussen de 50 en 75, hebben vaak moeite met sociale situaties. In Nederland gaat het naar schatting om ruim een miljoen mensen. Ze zijn oververtegenwoordigd in het strafproces, zowel als verdachte als slachtoffer.
Risico op misverstanden in verklaringen
Wanneer een verdachte vragen of informatie niet goed begrijpt, kan dit leiden tot verklaringen die onvolledig of onjuist zijn. “Een zaak kan er op stuklopen”, aldus Kranendonk. Dit kan de uitkomst van een zaak sterk beïnvloeden en de rechtspositie van een verdachte verzwakken.
Vaak ontbreekt een officiële diagnose. Zelfs als iemand wel gediagnosticeerd is, wordt dat niet altijd gemeld vanwege angst voor vooroordelen.
Gebruik van eenvoudige taal cruciaal
Advocaat Wikke Monster merkt dat deze groep regelmatig vragen krijgt die te ingewikkeld zijn. Ze noemt het voorbeeld: “Ben je bekend met psychische problemen?” Dat kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden. Zowel zij als Kranendonk pleiten voor korte, duidelijke vragen en rustig taalgebruik.
Anita Stigter van de Pauluskerk ziet dagelijks hoe mensen hun beperking maskeren. “Sommige bezoekers gebruiken heel moeilijke woorden of maken ingewikkelde zinnen, anderen zijn weer streetwise, waardoor het lijkt alsof ze begrijpen wat er gebeurt.”
Minder vaak bijstand van advocaat
Verdachten met een licht verstandelijke beperking wijzen vaker een advocaat af, vaak omdat ze niet goed begrijpen wat die voor hen kan doen. “Bij de verdachten in mijn onderzoek van wie ik zelf het vermoeden had dat ze een licht verstandelijke beperking hadden, zag ik dat bij een hoger percentage geen advocaat aanwezig was”, zegt Kranendonk. Is de beperking daarentegen wél bekend, dan is er doorgaans wel juridische bijstand aanwezig.
Een veelvuldig verhoorde verdachte, Mark (niet zijn echte naam), vertelt: “Ze zetten alles zo neer dat het in hun straatje past. Om mij dan af te kunnen straffen.” Hij wees een advocaat af omdat hij dacht zelf zijn verhaal wel te kunnen doen.
Behoefte aan betere training
De politie beschikt over protocollen en heeft speciale opleidingen voor het herkennen van kwetsbare verdachten. Toch worden deze in de praktijk weinig ingezet bij verhoren van veelvoorkomende criminaliteit. Volgens verhoorexpert Fons Sarneel is herkenning lastig: “Vaak zijn mensen met een licht verstandelijke beperking behoorlijk streetwise.”
Kranendonk pleit voor bredere toepassing van trainingen: “Dat is niet alleen in het belang van de verdachte maar ook van een rechtvaardig strafproces.”
Bron: NOS
